etriye ne demek?

[[Dosya:Stirrup - Etriye.svg|250px|küçükresim|sağ|Örnek beton kesiti donatıları

]]

Etriye, betonarme yapılarda kolon, kiriş gibi taşıyıcı sistem elemanlarının boyuna donatılarını saran, inşaat çeliğinin bükülmesiyle elde edilen bir sargı donatısıdır. Bir başka deyişle betonarme kolonların ve kirişlerin içinde boyuna doğrultuda yerleştirilen ana donatıların etrafını saran nispeten daha ince çaplı inşaat çeliğidir. Elemanlara gelen kesme kuvvetlerine karşı dayanım sağlar, elemanların ve genel olarak yapının daha sünek davranmasını sağlar, betonun dayanımını arttırır¹ ayrıca boyuna donatıların burkulma boyunu kısaltır.

Yapısal görevi

Etriyeler ve genel olarak sargı donatıları (etriye, fret, çiroz) betonarme yapılarda şu görevleri görür:

Kolon ve kirişlerde çapraz biçimde ortaya çıkan kesme çatlaklarına karşı koyar. Çekme kuvvetleri, kuvvet doğrultusunda çekme kuvveti, ona dik doğrultuda basınç kuvvetine yol açar. Beton çekme yönünden zayıf olduğundan basınç kuvvetine karşı koyar, etriye ise çekme kuvvetine karşı koyar. Böylelikle etriye kesme çatlaklarına karşı koyarak bir gevrek kırılma türü olan kesme göçmesini önler.² Kesme kuvvetinin büyük değerlerde olduğu birleşim bölgelerine yakın mesafelerde bu sebeple etriye sıklaştırması uygulanır.

Sargılama etkisiyle betonun dayanımını önemli ölçüde arttırır. Betonun çok daha sünek davranmasını sağlar. 1928 yılında Illinois Üniversitesi'nden F. Richart ve arkadaşları tarafından yapılan üç eksenli gerilme etkisinde beton davranışını inceleyen deney göstermiştir ki; betona yanal basınç uygulandığında betonun dayanımı, yanal basınç kuvvetinin yaklaşık dört katı kadar artmakta ve beton çok daha sünek davranmaktadır.³⁴ Betona yanal basınç uygulamanın yolu, etriye, çiroz gibi sargı donatıları kullanmaktadır. Bu sayede betonun olası yükler altında dışarı doğru genişleyip (Poisson etkisi) patlamasını önler. 2016 yılında İstanbul Teknik Üniversitesi bünyesinde yapılan deney, etriyenin ve genel olarak sargılamanın önemini gösteren çalışmalardan yalnızca biridir.⁵

Etriyeler boyuna donatının burkulma boyunu kısaltır.⁶ Boyuna donatılara klavuzluk eder. Etriye, kesit içerisindeki boyuna donatılara klavuzluk ederek, kalıp içerisinde donatıların istenilen şekilde düzenlenmesini, inşaat demirinin dik ve düzgün bir şekilde tutulmasını sağlar.

Etriyeler, yapı güvenliği açısından oldukça kritik bir önemdedir. Prof. Dr. Ahmet Topçu etriyenin önemini alttaki sözleriyle⁷ vurgulamıştır:

Uygulaması

Etriye ve sargı donatılarının olası bir deprem, rüzgar, vb. yük altında görev görebilmesi ve yapıyı koruyabilmesi için aşağıda belirtilen, çoğu işçiliğe bağlı hususlara dikkat edilmesi gerekir.

Etriyelerin yük altında açılmaması için uçları 135 derece ⁸ bükülerek beton çekirdeğine saplanmalıdır. Uçlarının 90 derece bükülerek bırakılması, yüksek deprem tehlikesi bulunan ülkelerde ya da bölgelerde yapının kolayca yıkılmasına sebebiyet verebilir. Bükülen kesimlerin boyu, kullanılan standarda bağlı olarak belli bir uzunluğun altında olmaması gereklidir.
Etriyeler, kullanılan standart ve statik çözümlemelerine bağlı olarak belirli sıklıkta bir yerleştirilir. Statik projenin aksine seyrek sayıda konulması halinde yeterli görev görmeyecek, yeterli süneklik sağlamayacaktır.
Kolon-kiriş birleşim noktalarına etriye mutlaka konulmalıdır. Kolon-kiriş birleşim bölgelerine etriye konulmayan, özenle sarılmayan yapının depremde yıkılma ihtimali yüksektir.⁹
Etriyeler, boyuna donatıları sarmalı, arasında boşluk kalmamalıdır.
Statik projesinde belirtilen çapta ve malzeme kalitesinde olmalıdır.