egzistansiyalizm ne demek?

Egzistansiyalizm, 20. yüzyılın başlarında ortaya çıkan ve insan varoluşunun temel sorunlarıyla ilgilenen bir felsefe akımıdır. Temel olarak, insanın özgürlüğünün, sorumluluğunun ve varoluşsal kaygısının altını çizer. "Varoluş özü önceler" ilkesiyle bilinir; yani, insan önce var olur, sonra özünü (kimliğini, amacını) kendisi yaratır. Bu, varoluşçuların, Tanrı'nın insanlara önceden belirlenmiş bir amaç veya doğa vermediği inancıyla bağlantılıdır.

İşte egzistansiyalizmin temel kavramları ve özellikleri:

• Varoluş Özü Önceler: İnsan doğar, sonra ne olacağını, kim olacağını, neyi amaçlayacağını kendisi belirler. Bir öz (yapı, doğa) belirli bir varoluş biçimi belirlemez. Bu, insanın özgürlüğünün ve sorumluluğunun temelini oluşturur.

• Özgürlük ve Sorumluluk: İnsan özgürdür, kendi hayatını ve kimliğini yaratmaktan sorumludur. Bu özgürlük, çoğu zaman kaygı ve angıst (anxiete) yaratır çünkü birey tüm seçimlerin sonuçlarından sorumludur. Bu sorumluluktan kaçmak mümkün değildir.

• Varoluşsal Kaygı (Angıst): Özgürlüğün ve sorumluluğun kaçınılmaz sonucu olan bir duygu. İnsan varoluşunun anlamının belirsizliği, ölümün kaçınılmazlığı ve özgürlüğün ağır yükü, kaygıya neden olur.

• Anlamın Yaratımı: Egzistansiyalizme göre, dünyanın veya hayatın önceden belirlenmiş bir anlamı yoktur. İnsan, kendi hayatına ve seçimlerinde anlam yaratır.

• İnsanın Özgüllüğü: Egzistansiyalizm, insanın diğer varlıklardan farklı olarak kendi varoluşunu bilinçli olarak deneyimlediğini vurgular. Bu bilinç, insanın özgürlüğünü ve sorumluluğunu vurgular.

• Özgünlük (Authenticity): Kendi özgürlüğünü ve sorumluluğunu kabul ederek yaşamayı ve kendi özünü yaratmayı ifade eder. Sahtelik (inauthenticity) ise, bu özgürlüğü ve sorumluluğu reddederek başkalarının beklentilerine göre yaşamaktır.

Önemli Egzistansiyalist Düşünürler:

• Søren Kierkegaard: Egzistansiyalizmin öncülerinden biri olarak kabul edilir. İnanç, kaygı ve bireysellik üzerine yoğunlaşmıştır.

• Friedrich Nietzsche: Tanrı'nın ölümünü ilan etmesiyle bilinir. Üst insan kavramı ve ahlaki değerlerin yeniden değerlendirilmesi üzerine çalışmıştır.

• Martin Heidegger: Varoluş ve zaman kavramını derinlemesine incelemiştir. "Sein" (varlık) ve "Dasein" (insan varlığı) üzerine çalışmalar yapmıştır.

• Jean-Paul Sartre: Egzistansiyalizmin en önemli isimlerinden biridir. "Varoluş özü önceler" ilkesini en açık şekilde ortaya koymuştur. Özgürlük, sorumluluk ve kaygı üzerine yazılarıyla tanınır.

• Simone de Beauvoir: Kadınların özgürlüğünü ve toplumsal cinsiyet eşitliğini savunan önemli bir egzistansiyalist filozoftur. "İkinci Cinsiyet" adlı eseriyle bilinir.

Eleştiriler:

Egzistansiyalizm, bireyselciliği, nihilizmi ve pesimizmi teşvik ettiği yönünde eleştirilmiştir. Ancak, birçok egzistansiyalist, özgürlüğün ve sorumluluğun getirdiği zorluklara rağmen, insanın anlam yaratma kapasitesinin altını çizmiştir.

Egzistansiyalizm, felsefi bir akım olmanın ötesinde, edebiyat, sanat ve psikoloji alanlarında da önemli etkiler bırakmıştır. Varoluşsal terapi gibi psikolojik yaklaşımlar, egzistansiyalist düşüncelerden beslenmiştir.