Erzurum Türkiye'nin 81 ilinden biridir.1 Erzurum Ovası'nın güneydoğu kenarında, bu ova ile Palandöken dağının temas sahasında kurulmuş olan Erzurum şehri, 758.279 2 nüfusu ile Doğu Anadolu Bölgesi'nin en büyük üçüncü ilidir. Denizden yüksekliği yaklaşık 1900 m olan Erzurum, tarihin ilk dönemlerinden beri yerleşim yeridir. Şehir, tarihî eserleri ve kış sporları tesisleriyle de tanınır. Yüzölçümü bakımından Türkiye'nin en büyük dördüncü ili olan Erzurum'da, temel geçim kaynağı tarım ve hayvancılık olup şehir son yıllarda kış turizmiyle de öne çıkmaktadır. Soğuk iklimi sebebiyle sanayisi gelişmemiştir. 25.005 km² yüzölçümüne sahip il arazisinin %15,17'si tarımsal amaçlı olarak kullanılabilir konumdadır.3
Şehrin bilinen ilk adı, Doğu Roma İmparatoru II. Theodosius’un (408-450) ismiyle ilişkili olan Theodosiopolis’ti. Ermeniler ise burayı Karin adıyla anmaktaydı. Romalıların istilasından evvel Erzurum'un bulunduğu yerde Ermenilerin "Karin" diye adlandırdıkları bir şehir olduğu bilinir.4 Belâzürî, bölgeye egemen olan kişinin ölümü üzerine yerini alan Kali adlı eşi tarafından kurulduğu için Kalikale adı verilen şehre Arapların Kālîkalâ dediklerini söyler.5 11. yüzyıldan sonra ise Türkler, Theodosiopolis için Erzen adını kullanmışlardır. Basılan Selçuklu paralarında şehrin adı Erzenü’r-Rûm (ارزن الروم), Erzen-i Rûm (ارزن روم) ve Erz-i Rûm (ارز روم) şeklinde yazıldığı görülmüştür.6 Daha sonra bu ad Arz-ı Rûm (ارض روم - ارضروم) olmuş ve son olarak bugünkü Erzurum şeklini almıştır.7 Hudûd el-âlem isimli kitapta; bu şehrin müstahkem bir kalesi bulunduğu için, her taraftan gelen gazilerin nöbet tutarak şehri korudukları ve şehirde tüccarların çok olduğu bildirilmektedir.8
Tabiat şartlarının ve coğrafi konumunun uygun ve elverişli olması yanı sıra, önemli uygarlık ve medeniyet merkezi olarak bilinen yerlere yakınlığı, Erzurum'un Anadolu'da en eski yerleşim merkezlerinden birisi olmasını sağlamıştır. Günümüze kadar yapılan kazılar sonucu bulunan bazı taş araçlar Erzurum ve yöresindeki yerleşimin geçmişini 'yontma taş devri' ne kadar götürmektedir. Ayrıca Karaz, Pulur, Güzelova Höyük ve Sos Höyük buluntuları, Erzurum'un İlk Tunç Çağı'ında Karaz Kültürünün merkezi konumunda olduğunu göstermektedir.9 10
Erzurum'u da içine alan bölgede tarih boyunca Hurriler, Asurlar, Kimmerler, İskitler (Sakalar) hakimiyet kurmuşlardı. Persler tarafından MÖ 6. yüzyılda istilâ edilmiştir. Ancak MÖ 4. yüzyılda Persleri mağlup eden Makedonya Kralı İskender bölgeye hakim olmuştur. Daha sonra İskender'in ölümü üzerine önce Selevkoslar ardından Romalı'ların eline geçmiştir. Roma İmparatorluğunun bölünmesi sebebiyle bölge MS 395 yılında, Doğu Roma İmparatorluğunun (Bizanslılar) sınırları içerisinde kalmıştır. Erzurum, Doğu Roma İmparatoru II. Theodosios’a (408-450) izafe edilerek Anadolu’ya yönelik İran saldırılarına karşı muhtemelen 415-422 yıllarında Theodosiopolis adıyla kurulmuştur. Theodosiopolis, Müslüman Komutan Ömer bin Hattab'ın komutasındaki İslam Orduları tarafından 633 yılında fethedildi. Müslümanların eline geçen bölgenin nüfusu çok sürede hızla arttı ve 200 bin oldu. O dönemde dünyanın en büyük şehirleri arasında olan Erzurum daha sonra İslâm devletlerinin birbiriyle çekişip iç mücadeleye başlamaları ve sonuç itibarıyla zayıf düşmeleri neticesinde Bizanslılar diğer şehirleri ve Erzurum'u geri aldılar.11 1048 yılında Selçuklu Hanedanı Pasinler meydan muharebesinde Bizanslıları mağlup ettiler. Böylece 1071 Malazgirt meydan muharebesi'nden 22 yıl önce Erzurum'u; Tuğrul Bey, kardeşi Çağrı Bey ve Süleyman Şah'ın babası Şahzade Kutalmış Bey feth etmiş oldular. Bu süreçte Bizansla yapılan anlaşma üzerine Erzurum Bizans'a geri iade edildi. Selçuklu Sultanı Alparslan'a bağlı komutanlardan Ebul Kasım, 1071 Malazgirt zaferinden sonra Bizans'ı mağlup ederek Erzurum'u fethetti. Anadolu'da ilk Türk Beylerbeyliği olan Saltık (Saltuk)oğulları " Saltuklular Beyliği " kuruldu. Erzurum 1202 yılına kadar Saltuklular Beyliğinin başşehri olmuştur. Erzurum 1202 yılında Konya 'da bulunan Anadolu Selçuklularına tabi bir vilâyet oldu. 1242 yılında Moğollar tarafından istilâ edildi. Bu istilânın ardından Erzurum ve yöresini İlhanlılar ele geçirmiş oldular. 1202-1335 yıllarında Erzurum'da hüküm süren İlhanlılar'dan sonra bölge Eretna Beyliğinin himayesine girdi. 1300'lü yılların sonunda Erzurum'u önce Karakoyunlular sonra da Timur kuşattı. Karakoyunlular bölgede 15. asrın ortalarına kadar hüküm sürdüler. 1467'de Akkoyunlular'ın önderi Uzun Hasan'ın gerçekleştirdiği ani bir baskın sonucu Cihan Şah'ın ölümüyle Karakoyunlu devleti yıkıldı, Erzurum Akkoyunlular 'ın eline geçti. Akkoyunlu Devleti, Safevi hükümdarı Türk asıllı Şah İsmail tarafından 1508'de tamamen ortadan kaldırıldı. Safevilerin eline geçen Erzurum, Safeviler döneminde çok geriledi. 1514 yılında Osmanlı Sultanı Yavuz Sultan Selim Erzurum'u fethetti. Safeviler Erzurum'u geri aldılar. Daha sonra Kanuni Sultan Süleyman Erzurum'u kesin olarak Osmanlı topraklarına katmıştır. Erzurum Osmanlı İmparatorluğu döneminde bir eyâlet merkezi olarak çok gelişti. Trabzon - Tebriz ticaret yolu üzerinde olması ve kalesinden dolayı serhat şehri statüsüne sahip oluşu, Erzurum'u, Osmanlıların İran'a yaptığı seferlerin askeri üssü konumuna getirmişti. Günden güne gelişerek; ticaret, kültür, san'at, sanayi ve askeri merkez haline geldi. Osmanlılar tarafından Erzurum merkezli kurulan eyaletin sınırları dahilinde; Erzurum, Gümüşhane, Erzincan illeri ve Muş'un Malazgirt, Bingöl'ün Kiğı ilçeleri yer alıyordu. 1600'lü yılların ortalarında Erzurum eyaleti 49.324 km² yüzölçümüne sahipti.12
1591 yılında Erzurum halkı ile yeniçeriler arasında meydana gelen olaylara yönetimin müdahalesi gerekli olmuş ancak bu olaylar başka isyanların çıkmasına da zemin hazırlamıştı. Bölgede sayıları artan yeniçeriler ile Erzurum halkı arasında vergilerle alakalı problemler yaşandı.13 Erzurum'a yerleşmiş olan yeniçerilerden şikayetçi olan halk, bazı yeniçerileri orada öldürdü. Haberin İstanbul'a ulaşmasından sonra yeniçeriler tepkilerini gösterdiler. Bu olaylar üzerine Osmanlı veziriâzamı Ferhad Paşa görevinden alındı ve Erzurum'a heyet gönderildi. Gönderilen bu heyet bir kale içinde birçok Erzurumluyu asarak idam ettirdi. Birkaçı da İstanbul'a gönderilerek çengellere vurulup idam edildi.14
1620'lerde Erzurum beylerbeyi olan Abaza Mehmed Paşa, Sultan II. Osman’ın öldürülmesi üzerine Erzurum’da yeniçerileri öldürmeye başladı. Ancak Yeniçeriler diz kapağındaki yanık üzerinden tanınmaya çalışılınca ilgisiz halk da "Yeniçeri" denilerek öldürülüyordu.15 Abaza Paşa'nın ilerleyişi, IV. Murad’ın tahta çıkarılmasından sonra sevkedilen kuvvetlerce durdurulunca Abaza Paşa Erzurum’da kaleye kapandı. Bir uzlaşı sonrası tekrar Erzurum beylerbeyiliğine getirildiyse de aynı şiddetle davranmaya devam etti. 1626’daki bir sefer nedeniyle kendisinden yardım istenmesine rağmen bunu bir tuzak sanarak emrindekilerle Erzurum Kalesi’nden çıkıp orduya saldırdı. Esir aldığı yeniçerilerin boyunlarını vurdu ve Dişlenk Hüseyin Paşa’yı öldürdü.16 Esir aldığı yayabaşı ve bölükbaşılarından dördünü dörder parça ettirip Erzurum Kalesi burçlarına astırdı.17 Ayrıca Erzurum taraflarında ne kadar yeniçeri ve topçu bulduysa onların da tamamını öldürdü. Doğu seferine çıkan Halil Paşa, Ağustos 1627'de Erzurum'da Abaza Paşa ile müzakerelerde bulduysa da bundan bir sonuç alamadı. Bunun üzerine Erzurum'u kuşattı.18 Erzurum kuşatması kasım ayında kaldırıldı. 1628'de ise Hüsrev Paşa’nın düzenlediği sefer sonunda teslim olan Abaza Paşa, IV. Murad tarafından affedildi.192021 Abaza Paşa'nın ayaklanmasından önce ise yeniçeriler ile Erzurum halkı karşı karşıya gelmiş idi.
Erzurum, 1828- 1829, 1878 ve 1916 'da üç defa Rus istilâsına uğramıştır. Rusların çok büyük tahribatlar yaptığı bu istilâlar geçici olmuştur.22 1877-1878 'de Ahmet Muhtar Paşa, Ruslar'ı doğuda birkaç defa bozguna uğratmasına rağmen, Rusların sürekli takviye almaları sebebiyle sonuç Ruslar'ın lehine gelişmiştir.23 Ahmet Muhtar Paşa, Rus General Arshak Ter-Gukasov 'u Karayazı yakınlarında vuku bulan Halyaz meydan muharebesinde (21 Haziran, 1877); Rus Başkomutanı Melikof'u da Zivin Meydan Muharebesinde (25-26 Haziran 1877) mağlup etti.24 Rus Çarı, bu yenilginin üzerine General Melikof 'u azletti ve akabinde Ahmet Muhtar Paşa, Rus ordusu ile Kars ve Gümrü arasında Gedikler Meydan Muharebesinde üçüncü defa karşılaştı ve Rus ordusunu mağlubiyete uğrattı.25 Yahniler Meydan Muharebesini 34 bin Türk askeri, 74 bin Rus askerini mağlup ederek kazandı.26 Ruslar çok sayıda kuvvet yığınca Ahmet Muhtar Paşa, ordusunu Erzurum'a çekti. Sonradan Rusların aldıkları takviye yardımlar 9 Kasım 1877 - 13 Temmuz 1878 döneminde bölgeyi işgal altında tutmalarını sağlamıştır.
1890 Haziran'ında Erzurum'da bir kiliseye arama yapmak için girilmek istenince, Osmanlı askerleri ile Ermeniler arasında çatışma yaşandı. Çıkan çatışma 20 Ermeni27 ve 3 askerin28 ölümüyle sonuçlandı. II. Abdülhamit döneminde (1890'lar) aralarında Erzurum'un da bulunduğu bir bölgede varlık gösteren Hamidiye Alayları özellikle Ermenilere karşı katliamlara29 girişti. 1895'te hedef haline gelen çok sayıda Ermeni esnafın dükkânı yağmalandıktan sonra yakıldı ve esnaf Ermeniler hırpalandı veya öldürüldü. Bunu, Ermeni mahallelerine yönelme ve öldürme, yağma, tecavüz, kadın kaçırma ve zorla Müslümanlaştırma takip etti.30 15 Mayıs 1915’te, Erzurum’daki bir Alman yetkili çevre köylerdeki Ermeni ahalisinin sürgününü ilk kez rapor etti. Daha sonra da sürülenlerin yoksulluk sıkıntısından söz etti. 2 Haziran’da ise Erzurum’daki konsolos yardımcısı Max Erwin von Scheubner-Richter, "sevkiyata dair bütün gerekli malzemeler, her türlü alet, edevat, taşıma araçlarının yok denecek kadar az" olduğundan söz etti ve "bunun sonucu sürgüne gönderilenlerin yarısından azı gönderildikleri yere canlı olarak ulaşacaktır" diye bir saptamada bulundu.31
27 Şubat 1918 günü Ermeni çeteler Erzurum'un Alaca köyünde Türkleri öldürdü32 ve Erzurum'da Türk çarşıları yakılmaya başlandı.33 26-27 Şubat 1918 gecesi Erzurum'da 300034 ila 80003536 Müslüman öldürüldü.37 Rus Yarbay Tverdohlebof, Şubat 1918 sonlarında Erzurum'a yakın köylerdeki Türklerin "ortadan kaybolduklarını"38, 1917 yılı ilkbaharında Ermeni çetelerin bölge halkının elindeki silahları toplamak amacıyla halka zulmettiğini ve işkence yaptığını belirtir39. Daha sonra Rus ordusu çekildikçe katliamların daha da arttığı40, Erzurum'a çekilirken yoldaki Türk köylerinde halkın öldürüldüğünü41, Ilıca'da kaçamayan sivil halktan yaklaşık 800 Müslüman Türkün öldürüldüğü 42 Rus subaylar Yarbay Tverdohlebof ve Yarbay Grizyanov ve bazı akademisyenler tarafından belirtilmektedir.434445
Türk Ordusu 15'inci Kolordu Komutanı Kâzım Karabekir, Erzurum'da Ermeni çeteleri ile girdiği muharebe sonucunda galip geldi ve Erzurum'u işgalden kurtardı (12 Mart, 1918). Göç eden Erzurumlular, kısa süre sonra tekrar Erzurum'a dönmeye başladılar. Türk İstiklâl Harbi 23 Temmuz 1919'da Erzurum'da toplanan ve Erzurum Kongresi'nde alınan kararlar ile fiilen ve hukuken başlatılmış oldu.
Türkiye Cumhuriyeti Devleti'nin ilk Cumhurbaşkanı olan Türk devlet adamı Mustafa Kemal Atatürk 23 Nisan 1920'de, Ankara'da, Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin açılışında, Erzurum mebusu sıfatıyla Meclis ve Hükûmet Başkanlığına seçilmiştir.
Erzurum, Cumhuriyet döneminde de il oldu ve hızlı bir şekilde gelişmeye başladı. Günümüzde Doğu Anadolu Bölgesinde en gelişmiş ve en büyük şehirdir. Şehirlerarası trafik plâka numarası 25, telefon kodu 442 dir.
Erzurum, 2 Eylül 1993'te çıkarılan 504 sayılı yasa hükmünde kararname46 ile büyükşehir unvanı kazandı. 2004 yılında çıkarılan 5216 sayılı yasa ile büyükşehir belediyesinin sınırları valilik binası merkez kabul edilerek yarıçapı 20 kilometre olan dairenin sınırlarına genişletildi.47 2008 yılında çıkarılan 5747 sayılı yasa ile ilde yeni ilçeler kuruldu.48 2012 yılında çıkarılan 6360 sayılı yasa ile 2014 Türkiye yerel seçimlerinin ardından büyükşehir belediyesinin sınırları il mülki sınırları oldu.49
Kasım 1942'de çıkarılan Varlık Vergisi Yasası'yla birlikte Türkiye'de özellikle gayrimüslimleri etkileyen bir süreç yaşandı. Belirlenen borçları bir ay içinde ödemeyenler50 Aşkale ve Erzurum'daki çalışma kamplarına yollanarak çeşitli işlerde çalıştırıldılar. Ocak 1943'teki ilk kafile gönderilecekleri çalışma kampları için Aşkale'ye doğru trenle gitti. Aşkale'ye ilk gelen gayrimüslim kafilelerin sayısı nedeniyle yer problemleri ortaya çıkması üzerine devamında yola çıkan kafileler Erzurum'a gönderildi. Aşkale ve Erzurum’da kalan mükellefler, Ağustos 1943'te yük vagonlarına bindirilerek Eskişehir'e yollandı. Varlık Vergisi mükellefi olan gayrimüslimler, Aşkale'de karayolundaki karları temizlemiş; Erzurum'da karayolunun kardan kapanmasını engellemiş, şehrin sokaklarını süpürmüşlerdi.51 Çoğu yaşı büyük olan 20'yi aşkın gayrimüslim mükellef ise Erzurum'da öldü.52 Gayrimüslimlerden ödeyemeyecekleri kadar ağır vergilerin istenmesi nedeniyle tepki çeken Varlık Vergisi53, gerek yurt içinde, gerek ise yurt dışında çeşitli eleştirilere yol açtı.5455
Erzurum'un, çevresi dağlarla çevrilidir. Erzurum yüksek bir yaylanın güneybatı bölümünde yer alır. Şehir merkezi Palandöken dağlarının Batı ve Güney kısım eteğinde kuruludur. Şehrin batısı ve kuzeyi açık, ova görünümündedir. Erzurum il geneli dağlarla çevrilidir. Erzurum yüzölçümünün; %64'ü dağlık, % 20'si plato ve %12'si yaylalardan oluşmaktadır. Erzurum ilinin bir bölümü Karadeniz Bölgesindedir. Diğer bir bölümü ise Doğu Anadolu Bölgesi'nde yer almaktadır. Anadolu'da deniz seviyesinden 1959 metre yükseklikteki tek büyük yerleşim yeridir.. Yerleşme alanı yer yer 2000 metreye kadar yükselen bir ova üzerinde bulunur. Bölge kuzeyde Dumlu, güneyde Palandöken Dağları ile çevrilidir. Erzurum'dan geçen İpek Yolu ve verimli ovaları bölgenin tarih boyunca yerleşme alanı olarak seçilmesinde önemli rol oynamıştır.
İlin kuzeyinde Rize ve Artvin, kuzeydoğusunda Ardahan, batısında Bayburt ve Erzincan, doğusunda Kars ve Ağrı, güneyinde Bingöl ve Muş bulunmaktadır. 20 ilçesi vardır. Bu ilçelerin 8 tanesi Karadeniz Bölgesinde geri kalan 12 ilçe ise Doğu Anadolu Bölgesinde bulunur. Karadeniz Bölgesinde yer alan ilçeler: İspir, Narman, Oltu, Olur, Pazaryolu, Şenkaya, Tortum, Uzundere. Yine Aziziye ilçesinin Ovacık kesimi Karadeniz Bölgesinde yer alır. Doğu Anadolu Bölgesinde yer alan ilçeler ise şunlardır: Aşkale, Aziziye, Çat, Hınıs, Horasan, Karayazı, Karaçoban, Köprüköy, Palandöken, Pasinler, Tekman, Yakutiye.
Türkiye 'nin en yüksek ve en soğuk illerinden biri olan Erzurum'da sert kara iklimi hüküm sürmektedir. Genel olarak kışlar çok soğuk ve karlı; yazlar ise çok sıcak ve kurak geçer. Hemen hemen yılın 2-3 ayı bölge karla örtülüdür. Yaz özellikle kendini Haziran ayı ve Temmuz ayı ortalarına kadar hissettirir. Yağış miktarı m² ye 460 mm dir. Bölgede eriyen karlarla akarsular beslenir.
İlin Karadeniz Bölgesi'nde yer alan kuzey kesimleri haricindeki büyük kısmı Doğu Anadolu Bölgesi'nde yer alır ve karasal iklime sahiptir. Erzurum rakımının fazlalığı ve kar yağışının yoğun olması (Yılın 70 günü kar yerde kalır) güneş ışınlarının uzaya tekrar geri yansımasına sebep olur. Bu yüzden Erzurum, Türkiye'nin en çok güneş gören illerinden biri olmasına rağmen, en soğuk illerindendir. Yazın sıcaklık +35 dereceyi görürken kışın sıcaklık -30 dereceye kadar iner.56
Erzurum, İlkbahar başlangıcında karların erimesiyle birlikte yeşile bürünmeye başlar. Ağustos ayı başlarında kuru rüzgâr esintileri ağaç yapraklarını ve ekinleri sarartır. Ağustos ayı sonları ve Eylül ayında Erzurum çevresi sapsarı bozkır görünümündedir. Daha önceki dönemlerde yüzölçümünün %9 u orman ve fundalık olan, sarıçam ve meşe ağaçlarının yetiştiği Erzurum bu açıdan günümüzde oldukça eksiktir.
Türkiye'nin 30. büyük kenti olan Erzurum büyükşehir olduktan sonra Merkez ilçe 2008 yılında 5747 sayılı yasa ile Palandöken, Aziziye ve Yakutiye olmak üzere 3 ilçeye ayrılmış, yine aynı yasa ile daha önce ilçe olan Ilıca'nın ismi Aziziye olarak değiştirilmiş ve Büyükşehir Belediyesine bağlanmıştır.
Şehir merkezinin nüfus verileri yıllara göre aşağıdaki gibidir:57
<center> </center>İl sınırları içinde sırasıyla şu etnik gruplar yaşamaktadır:58
Güncel Nüfus Değerleri (TÜİK 4 Şubat 2022 verileri65)
Erzurum İl Nüfusu: 756.893 (2021 sonu). İlin yüzölçümü 25.005 km<sup>2</sup>'dir. İlde km<sup>2</sup>'ye 30 kişi düşmektedir. (Yoğunluğun en fazla olduğu ilçe: 264 kişi ile Palandöken’dir)
İlde yıllık nüfus %0,18 oranında azalmıştır. Nüfus artış oranı en yüksek ve en düşük ilçeler: Yakutiye (%3,37)- Çat (-%4,67)
04 Şubat 2022 TÜİK verilerine göre 20 İlçe ve belediye, bu belediyelerde toplam 1184 mahalle bulunmaktadır.
| 2021 yılı sonunda Erzurum ili ve ilçelerinin yerleşim yeri ve nüfusla ilgili sayısal bilgileri |
| İlçe |
| Aşkale |
| Aziziye |
| Çat |
| Hınıs |
| Horasan |
| İspir |
| Karaçoban |
| Karayazı |
| Köprüköy |
| Narman |
| Oltu |
| Olur |
| Palandöken |
| Pasinler |
| Pazaryolu |
| Şenkaya |
| Tekman |
| Tortum |
| Uzundere |
| Yakutiye |
| Erzurum |
Erzurum'un ekonomisini genel olarak tarım - hayvancılık ve sanayi - ticaret unsurları oluşturmaktadır. Sanayi siciline kayıtlı 69 kuruluş vardır. 2 tane organize sanayi bölgesi vardır.66 Bölgenin geçmiş dönemlerde de ipek yolu üzerinde olması, şehrin ekonomi alanında gelişmesini sağlamakla birlikte ticari anlamdaki önemini de ortaya koymaktadır. 1957 yılında Erzurum'da kurulmuş olan Atatürk Üniversitesi, şehirde ticari anlamda da canlılık sağlamaktadır. Erzurum, Türkiye'nin ve Doğu Anadolu bölgesinin en önemli ticaret merkezlerinden biridir. Bölgede, Oltu ilçesinde çıkarılan ve yarı kıymetli maden özelliğinde olan Oltu taşı ve bu taştan yapılan özel aksesuarlar, takı ve benzeri eşyalar bölge insanı ve esnafı için geçim kaynağıdır. Daha önceleri bölgede mevcut olup, Palandöken dağı kış spor tesisleri ile sınırlı olan kış turizmi, özellikle son yıllarda önemli kazanımlar elde etmiş ve bölge geneline yeni altyapı ve tesisler olarak dağılmıştır. Bu özelliği ile Türkiye sınırlarını aşarak alanında dünyanın sayılı merkezlerinden biri haline gelmiştir.67 Spor tesislerinin bölge turizmine ve ekonomisine önemli katkıları söz konusudur.
Erzurum Taşmağazalar.jpg|Taşmağazalar Erzurum Taşmağazalar Kuyumcular Çarşısı.jpg|Taşmağazalar kuyumcular çarşısı Erzurum Taşmağazalar Kuyumcu vitrini.jpg|Taşmağazalar kuyumcu vitrini Erzurum Taşmağazalar alt giriş.jpg|Taşmağazalar alt giriş Rüstepaşa_Bedesteninde_işyeri_vitrin_görüntüsü.jpg|Oltu taşından imal edilmiş takılar ve tespihler
Yüzölçümü itibarıyla Türkiye'nin dördüncü büyük
ili olma özelliğine sahip Erzurum, toplam 2.533.000 hektarlık bir yüz
ölçüme sahiptir. Ekonomi tarım ve hayvancılığı dayanmaktadır. 460 bin
hektarlık tarım arazisinin 306 hektarlık bölümü sulanabilir konumda
olup, 268 bin hektarlık bölümünde ekim yapılmaktadır.
Bitkisel üretimi; tahıllar, yem bitkileri, baklagiller, endüstri
bitkileri, yumrulu bitkiler, yağlı tohumlar oluşturmaktadır.
Ekili alanların; 181 bin hektarında tahıl, 937 hektarında baklagiller, 3
bin hektarında yumrulu bitkiler, 2 bin hektarında endüstriyel bitkiler,
80 bin hektarında yem bitkileri, bin 500 hektarında meyve, 780
hektarında sebze yetiştirilmektedir.
Bitkisel üretimin değeri günümüzde 240 bin TL. civarında
gerçekleşmektedir.
Tahıl türlerinden en fazla buğday, arpa ve çavdar ekimi; sanayi bitkilerinden ise çoğunlukla şeker pancarı, patates ve ayçiçeği ekimi yapılmaktadır.
Yaklaşık 4 bin çiftçi 40 bin hektarlık alanda organik tarım yapmaktadır. 2012 yılı itibarıyla 154 bin tona yakın ürün elde edilmiştir. Organik tarım uygulamalarını buğday, yonca, yem bitkileri, çayırotu, meyve ve bal üretimi oluşturmaktadır.
Erzurum'da meyve olarak; elma, armut, ceviz, kayısı, erik, kiraz, vişne ve kızılcık yetişmektedir.
2012 yılı verilerine göre Erzurum’da yaklaşık olarak 760 bin küçükbaş, 550 bin büyükbaş hayvan bulunmakta; 15 bin ton et, 358 bin ton süt, 7 bin ton tereyağı, 70 bin ton peynir, 50 bin ton yoğurt üretimi yapılmaktadır. Bal üretimi ise bin 500 tona yakındır.68
Erzurum ekonomisi başta
tarım olmak üzere,
hizmet ve inşaat
sektörlerinden oluşmaktadır.
Erzurum şehir merkezindeki günlük ticari hareketliliğe yön veren en
önemli etkenlerden birisi de yaklaşık 70.000 öğrencisi olan Atatürk
Üniversitesidir. Yaz aylarında üniversite öğrencilerinin şehirde
olmaması ile oluşan ekonomik durgunluk bariz bir şekilde hissedilir.
Erzurum'da imalat alanında;
üretimde önde gelen sektörler olarak faaliyet göstermektedir.
Sanayi Sektörü günümüzde beklenilen düzeyde olmasa da Erzurum
ekonomisine belirli bir oranda katkı
sağlamaktadır. 2011 yılı verilerine göre bu alanda Erzurum'da toplam beş
yüzden fazla şirket kurulmuştur.
Sanayi sektöründe faaliyet gösteren işletmeler,
küçük ve orta ölçekli özelliktedir. Bu özelliklerinden dolayı söz konusu
işletmeler, sadece yerel pazarlara yönelik üretim yapmakta ve düşük bir
oranda istihdam sağlamaktadırlar. İmalat
sanayi:
Sanayi yönünden merkez ilçe Aziziye, Erzurum ilinin diğer ilçelerine göre en gelişmiş olanıdır. İlçe sınırları dahilinde Erzurum Organize Sanayi Bölgesi yer almaktadır. Erzurum'un en önemli sanayi kuruluşu AŞKALE ÇİMENTO Fabrikasidir. Aşkale çimento hem Erzurumun en önemli sanki kuruluşu hem de Türkiye in en büyük sanayi tesislerini içinde bulunduran İSO1000 içerisinde yer alır., 1956 yılında üretime başlayan ve kamuya ait olan Erzurum Şeker Fabrikası'dır. T.Ş.F.A.Ş.(Türkşeker) Erzurum Şeker Fabrikası şehrin ekonomik kalbi konumundadır.
Erzurum Organize Sanayi Bölgesinde sanayi parsellerinin toplam alanı yaklaşık 87 bin dönümdür. Çalışan kişi sayısı 2.500'dır. Birinci Organize Sanayi Bölgesi Erzurum-Aziziye ilçe sınırları dahilinde konuşlandırılmıştır. 2012 yılı itibarıyla 2. Organize Bölge Sanayi şehir merkezine 5 kilometre uzaklıkta, Güney Taşsırtı mevkiinde 216 hektarlık bir alana kurulma aşamasındadır. Sanayide elektrik kullanım oranı % 20 civarındadır.70
Aziziye Organize Sanayi.jpg|Erzurum Organize Sanayii Erzurum Şeker Fabrikası Giriş.jpg|Erzurum Şeker Fabrikası
Şehirdeki Kültür merkezi birçok kültürel faaliyetlerin icrasına imkân sağlamaktadır. Ayrıca Erzurum Devlet Tiyatrosu tarafından birçok oyun sergilenmektedir. Şehirdeki 4 sinema salonu faaldir. İhsan Doğramacı Vakfı Özel Bilkent Erzurum Laboratuvar Lisesi her ay Bilkent Senfoni Orkestrası'nın konserlerine ev sahipliği yapmaktadır.
Erzurumlular yüzyıllarca hayvancılık ve tarımla uğraşmış, günümüze kadar da bu gelenek süregelmiştir. Yazın yoğunlukla yaylalara çıkılmış, sonbaharda ise şehre inilmişir. Böylelikle şehir ve göçebe hayatı birlikte yürütülmüş, sürekli göçebe hayatı yerine sadece yaz aylarının yaylalarda yaşanıldığı bir şehir hayatı tercih edilmiştir.
Dadaş, Türkiye'de Erzurum denince halk arasında akla gelen ilk ifadedir. Dadaş kökeni Kıpçak Türkü olarak veya Erzurum'un yerel halkı olarak bilinen etnik grup. Ayrıca Dadaş kelimesi Erzurum'da ve yöresinde yerleşik veya menşe-i olarak bu yörenin insanını ya da özellikle bu yöreye ait bir halk oyunu olan Erzurum barlarını oynayan oyunculardan her birini ifade eder. Bu sebeple dadaş ifadesi üzerinde fikir beyan edenler, bunu Erzurum ve bar sözcükleriyle ilişkilendirirler. Genel olarak Erzurum yöresinde 1- Erkek kardeş, 2- Yiğit, delikanlı, babayiğit kimse. 3- Mert, cesur. 4- Arkadaş, dost.71 anlamlarında kullanılır. Ayrıca Ağabey, bar oynayan delikanlı, Erzurumlu arkadaş, hemşeri, geniş anlamı ile Erzurum bölgesinin efesi 72 şeklinde de ifade edilir. Üzerinde çok beyan ve açıklamalarda bulunulan dadaş ifadesi, yöre kültürünün sembolik söyleniş biçimidir. İçeriği yukarıda açıklandığı gibi oldukça zengin olup, Erzurum merkezinde, civar ilçe ve köylerinde yaşayan, özellikle etnik Türk kökenli insanların kendi aralarında veya onlara başkalarınca yapılan hitap şeklidir. Zaman zaman kişiye hitaben doğrudan söylenilebildiği gibi, bazen de yüceltme sıfatı olarak kullanılır. Dadaş olmak tarihi kahramanlıklar, dostluklar, sevgi ve saygı diyalogları, insanlar arasındaki sosyal yardımlaşma ve dayanışmanın adeta alt yapısını oluşturan en önemli unsurdur. Anadolu'da özellikle olumlu anlamda Erzurum halkı için kullanılan bu ifade kültürel içerik taşır.73
Erzurum denince akla dadaş, dadaş denince de akla bar gelir.74. Bar, Erzurum ve yöresinde oynanan folklorik özellikteki halk oyunlarının genel adıdır. Bu özelliğinden dolayı bar kelimesi bilinen sözlük anlamları dışında yörede; "el ele tutuşmak, birliktelik, bağlamak, topluluk, birlikte oynamak" gibi manalarda yorumlanır.75 Bar, antropologlara göre Türklerin orta Asya'dan getirdikleri millî bir oyundur. Bu sebepten dolayı çok eski bir geçmişe sahiptir. Ortaya çıkış nedeninin ise; yaşanan iklim, coğrafya ve tarihi olaylar olduğu ifade edilmektedir.76 Ünlü Türk seyyah İsmail Habip Sevük 1943 yılında kaleme aldığı Yurttan Yazılar adlı eserinde; Erzurum'daki halk oyunlarının asırlardan beri bar adıyla anıldığını, Dadaşların "aşk, sevgi, mertlik, yardımlaşma, kahramanlık" gibi duygularını sembolize ettiğini bildirmektedir.77 Erzurum ili ve yöresi halk oyunları açısından çok zengin bir bölgedir. Günümüzde bu zenginlik bütün güzellikleriyle ve aslına uygun olarak bölgede yaşatılmaktadır.
“ Bar “ terimi, günümüz öncesi Türk şair ve yazarlarını farklı algılamalara da götürmüştür. Sadettin (Sadi) Akatay (1904-1944), ünlü "Bar" şiirinde barı: " kahramanlık, yiğitlik, erlik destanı , yüzyılların ardından kopup gelen bir vakar " olarak tanımlarken; Nejat Ünal " Bar bir savaş oyunudur yiğitlere yaraşır " ifadesini kullanmıştır.78 Günümüzde, gerek yurt içinde ve gerekse yurt dışında düzenlenen halk oyunları program ve yarışmalarına, Erzurum'daki “ Halk Oyunları ve Türküleri Derneği ”nin “ Halk Oyunları Ekipleri ” azami ölçüde katılmaya özen göstermekte ve bu anlamda önemli başarılar elde etmektedir.79
Erzurum barı ; erkek ve kadın barları olmak üzere iki katagoride oynanmaktadır. İsmail Habip Sevük " Yurttan Yazılar " adlı eserinin " *Dadaş ve Bar" 'la ilgili bölümünde ; "*iyi bilenler tarafından oynanınca seyrine doyum olmaz" dediği barların oynanma şekli ve sırası ile ilgili olarak ; " Gergin birer yay gibi duran dadaşların oynadığı ilk bar, barbaşının elindeki mendili bir bayrak gibi salladığı ve sanki vücudun akümülatörüne hareketin elektriği doldurulmaktaymış hissini veren Başbar'dır.80 ifadesine yer vermiştir.
Erzurum ve yöresinde mahalli kıyafetler günümüzde de bilinmekte ve giyilmektedir. Özellikle Kadınların geleneksel giyimi ihramdır. (Ehram) İhram genellikle 185 x 215 cm ebadında yünden özel olarak dokunmuş örtüdür. Şekil ve renk olarak farklı zümrelere hitap eder.
Osmanlı İmparatorluğu coğrafyasında konuşulan Türkiye Türkçesi; göçler, iklim, coğrafya ve dilin kendisine ait özelliklerinden dolayı Anadolu 'da çeşitli ağızlarla konuşulmaktadır. Erzurum'da kullanılan Dadaş şivesinin Doğu Anadolu ağızları içindeki konumu (Türkoloji) Prof. Dr. Leyla Karahan'ın81 “ Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması” (Türk Dil Kurumu yayınları: 630, Ankara 1996) adlı çalışmasına göre; Erzurum, Aşkale, Ovacık, Narman grubundadır. İletişimde ve medyada kullanılan teknolojik ürünlerin günden güne gelişmesi ve artması Türkiye genelinde İstanbul ağzının yaygınlaşmasına ve yöresel ağızların giderek azalmasına hatta kaybolmasına sebep olmakta ise de Erzurum şehir merkezi ilçe ve köylerinde konuşulan şive diğer bölgelere kıyasla kendine özgü yapısını büyük ölçüde korumaktadır.
Erzurum gelenekleri arasında olan 1001 hatimler şehrin en önemli şenliklerindendir. Özellikle Aralık ayında okunmaya başlayan 1001 hatimler yaklaşık 1 ay sürer. Tüm şehir halkı 1 ay içerisinde hatimler okur ve 1 ayın sonunda okunan hatimler Ulucamii'de tüm halkın katılımı ile bağışlanır ve Erzurum için dualar edilir. Erzurum'un manevi mimarlarından olan Alvarlı Efe'nin beyitlerinden de okunur.82
Erzurum merkez ve yöresine özgü yemekler: Bilinen Türk
mutfağına ek olarak Erzurum'un geleneksel
mutfağı; Ayran aşı (yayla çorbası), herle aşı, kesme çorbası, paça
çorbası, çeşitli türde et yemekleri özellikle son yıllarda Erzurum'un
simgelerinden biri haline gelen Cağ kebabı
(kırmızı et dönerin, odun ateşinde koyun eti ve özel katkı karışımla
hazırlanıp yatay olarak ateşte pişirilen türü),
kuymak, tereyağlı peynir
helvası, kurut, hıngel,
tirit, haşıl, kiriş, çaşır,
lor dolması, kartol pancarı(patates
yahnisi), çeç pancarı, çortuti pancarı, şile,
şalgam dolması, pazı ve
lahanadan yapılan etli-zeytinyağlı yemekler, ekşili
dolma, evelik dolması ve kuzu kulağı
(bitki) kavurması; ebegümeci,
pirpirimden (semizotu) oluşur.
Tatlılar ;dökme tepsi tel kadayıf ve kadayıf
dolması, burma tatlısı yörenin en bilinen ve
sevilen tatlılarıdır.
Hamur işi olarak; tatar böreği, erişte plavı, tereyağlı su
böreği, sini ketesi-içli kete-tandır
ketesi, açık ekmek (lavaş) - pide (tandırda),
gugul (tereyağlı) yapılır.
Kahvaltıda ve hemen hemen her öğün yemek sonrası az da olsa tüketilen
göğermiş (kerti) lor, civil
peynir ve koyun peyniri de yörede
meşhurdur.83
Ayrıca Coğrafi İşaret Tescil Belgeli, dünyaca ünlü Hınıs Fasulyesi ile yapılan "Güveçte Kuru Fasulye" Erzurum da oldukça meşhurdur. Bunun yanında Erzurum'un Hınıs ilçesi ile özdeşleşen Hınıs Köfesi(İri köfte), Bişi, Patile ve Kalbur Dolması Erzurum'un meşhur yemeklerindendir.84
Erzurum'da kış turizmi gelişmiştir. Şehrin en önemli turizm kaynağı Çifte Minareli Medrese ve merkeze üç kilometre uzaklıktaki Palandöken Dağı'dır. Palandöken Dağı 2011 yılında Üniversite Oyunları'na ev sahipliği yapmıştır.
Erzurum Kalesi ve Saat Kulesi; Erzurum'a hakim, şehir merkezinde bir tepe üzerinde yer almaktadır. Özellikle Saat Kulesinden şehrin panoramik gürüntüsünü izlemek, günümüzde yerli ve yabancı turistlerin ilgisini çekmektedir. Özellikle son yıllarda yapılan "tarihi eserleri ortaya çıkarma" çalışmaları çerçevesinde, Erzurum Kalesi çevresindeki çarpık yapılaşma görüntüsü veren ve tarihi eserleri gölgeleyen binaların kısmı yıkım çalışmaları, kale surlarını ve iç kalenin varlığını iyice belirginleştirmiştir.
Erzurum Kalesi, şehir merkezinde yer aldığı tepenin en uc noktasında bir iç kale ve bu iç kaleyi çevreleyen bir dış kaleden oluşmaktadır. İç Kale sekiz burcu ile günümüze kadar varlığını koruyabilmiş olmasına rağmen Dış Kale konumundaki ikinci kat sur kısmen mevcuttur. İç kale duvar kalınlıkları 2-2.5 m. arasındadır. Kalenin ilk inşâ tarihi kesin olarak bilinmemekle birlikte M.S. 5. yüzyılın ilk yarısında Bizanslılar tarafından yaptırıldığı tahmin edilmektedir. Tarih boyunca Asurlular, Sasaniler, Persler, Araplar, Romalılar ve Bizanslılar arasında sık sık el değiştiren ve
Saat Kulesi, Erzurum'un şehir merkezindeki en yüksek tepesinde yer alan "İçkale" dedir. Tepsi Minare diye de geçmişte adlandırılmıştır. Saltukoğulları tarafından 12. asırda gözetleme kulesi olarak yapılmıştır. Gövdesi tuğla, kaidesi ise kesme taştandır. 19. yüzyılda üst kısmına ahşap külah ilave edilmiştir. Kale içerisinde bulunan "Kale Mescidi" nin minaresi olarak da kullanılmıştır. Kale mescidi kitabesinde "İnanç Beygu Alp Tuğrul Bey Ebi-l Muzaffer Kasım" yazılıdır. Erzurum Saat Kulesi (Tepsi Minare), Anadolu'daki en eski Selçuklu minaresidir.
İlhanlılar döneminde yapılan önemli bir medrese yapısı olan Erzurum'daki Yakutiye Medresesi, Olcaytu zamanında Hoca Cemaleddin Yakut adına inşa ettirildi. Dört eyvanlı, kubbe altı revaklı medrese planındadır.88
Erzurum Tabyaları, 1877-1878 Osmanlı-Rus savaşında Erzurum'u düşmana karşı savunmak için yapılan ve silahlarla güçlendirilen askeri yapılardır.
Erzurum'daki Cami ve Medreseler tarihi ve fiziki özellikleri itibarıyla Tarihi özellikte olanlar ve Cumhuriyet döneminde yapılanlar olmak üzere iki kategoride değerlendirilmektedir.
Erzurum'da bulunan tarihi Camii ve Medreseler:
| Sıra | Caminin/Medresenin Adı | Mevkisi | Yapıldığı yıl |
|---|---|---|---|
| 1 | Çifte Minareli Medrese | Tebrizkapı, Yakutiye-Erzurum | 1225 |
| 2 | Ulu Camii | Cumhuriyet Caddesi, Yakutiye-Erzurum | 1179 |
| 3 | Yakutiye Medresesi | Cumhuriyet Caddesi, Yakutiye-Erzurum | 1310 |
| 4 | Lala Mustafa Paşa Camii | Cumhuriyet Caddesi, Yakutiye-Erzurum | 1563 |
| 5 | Murat Paşa Camii | Murat Paşa Mah. Yakutiye-Erzurum | 1572 |
| 6 | Derviş Ağa Camii | Gülahmet Mah. Tahtacılar yokuşu Yakutiye-Erzurum | 1717 |
| 7 | Ayazpaşa Camii | Ayazpaşa Mah. Yakutiye-Erzurum | 1558 |
| 8 | Caferiye Camii | Cumhuriyet Caddesi, Yakutiye-Erzurum | 1645 |
| 9 | Gürcü Kapı (Aliağa) Camii | Gürcükapı Aliağa Mah. Yakutiye-Erzurum | 1608 |
| 10 | Narmanlı Camii | Narmanlı Mah. Yakutiye-Erzurum | 1738 |
| 11 | Şeyhler Camii ve Medresesi | Erzincankapı Şeyhler Mah. Yakutiye-Erzurum | 1771 |
| 12 | Kurşunlu Camii ve Medresesi | Feyzullah Mah. Yakutiye-Erzurum | 1700 |
| 13 | Vani Efendi Camii | ||
| 14 | Ehmal Camii | ||
| 15 | Kasım Paşa Camii | Kasım Paşa Mah. Yakutiye-Erzurum | 1667 |
| 16 | Bakırcı Camii | Bakırcı Mah. Yakutiye-Erzurum | 1720 |
| 17 | Boyahane Camii | Bakırcı Mah. Yakutiye-Erzurum | 1621 |
| 18 | Pervizoğlu Camii | Caferzade Mah. Yakutiye-Erzurum | 1715 |
| 19 | Abdurrahman Gazi Camisi | Abdurrahman gazi türbesi Şigveler dağı, Palandöken-Erzurum | 1797 |
| 20 | Zeynal Camii | Çortan Mah. Yakutiye-Erzurum | 1162 |
| 21 | Şafii Camii | ||
| 22 | İbrahim Paşa Camii | İbrahim Paşa Mah. Yakutiye-Erzurum | 1748 |
| 23 | Kale içi camii(Kale Mescidi)(<small>faal değil</small>) | Erzurum Kalesi | XII.yy. |
| 24 | Taş Camii | Aş.Hasan Basri Mah. (Gavurboğan semti) Palandöken-Erzurum | 1905 |
| 25 | Ali Paşa Camii | ||
| 26 | Başak Camii | ||
| 27 | Esad Paşa Camii | Kale Mahallesi Yakutiye-Erzurum | 1852 |
| 28 | Köse Ömer Ağa Camii | 1771 | |
| 29 | Cennetzade Camii | Aşağı yoncalık Mah. Yakutiye-Erzurum | 1700 |
| 30 | Eski Camii | (Ilıca)Eski Mah., Aziziye-Erzurum | |
| 31 | Gürcü Mehmet Paşa Camii | Sultan Melik Mah. Tebrizkapı Üç kümbetler mevkii Yakutiye-Erzurum | 1648 |
Bu camiler günümüzde de kullanılan tarihi camilerdir. Erzurum için Camiler ve Medreseler şehri de denilebilir. Erzurum'daki tarihi camiler Saltuklular, İlhanlılar ve Osmanlılar döneminde yapılan camilerdir.
Erzurum'da şehir dokusu günden güne değişmekte, bayındırlık hizmet ve çalışmalarının yanı sıra hızla yeni iskan alanları da oluşmaktadır. Şehrin deprem hattında kurulu olması şehirdeki yeni yapılaşmada dikkate alınmaktadır. Gerek resmi gerekse özel kurum ve kuruluşların hizmet binalarının da yeniden imar durumunda sağlamlık kriterinin yanı sıra fizikî çağdaş görünümde önem arz etmektedir.
2018-19 Sezonu sonunda, BB Erzurumspor Süper Lig 'den düşmüştür. Voleybol erkekler 1. Liginde Palandöken Belediye lig 4.sü, Basketbol erkekler 2. Liginde Erzurum BB Gençlik lig 3.sü olarak başarılı bir sezon geçirdiler. Ayrıca voleybol 2. Liginde ve BAL’da birer takımı daha bulunmaktadır. Voleybol bölgesel ligine 2 takımı katılmıştır. Erzurum, Buz hokeyinde İstanbul ile birlikte Türkiye'nin en başarılı ilidir. Süper liglerinde 3 takımı bulunmaktadır. (BB Erzurumspor ve Narmanspor 90 )
Ziraat Türkiye Kupası'nda, BB Erzurumspor 4.turda elenmiştir.
Önemli spor tesisleri: Kâzım Karabekir Stadyumu (23.700), Buz Hokeyi Salonu (3.000), Murat Ertürk Güreş Salonu (5.000), Buz Pateni Salonu (2.000), Curling salonu (1.000), Kiremitliktepe Kayakla Atlama kuleleri (7.500), Palandöken(Ejder) ve Konaklı Kayak Merkezleri.
Galatasaray-FB Skupa.jpg|Kâzım Karabekir Stadyumu Erzurum Curling Salonu.jpg|Curling Salonu Erzurum Kiremitliktepe Kayakla Atlama Kuleleri1.jpg|Kiremitliktepe Kayakla Atlama Kuleleri
Büyükşehir illerinde Merkezi yönetim Vali, İl Müdürleri ve İl Danışma Kurulundan oluşur.
Erzurum, bir ‘büyükşehir’dir. Bu özelliğine göre yönetimi belirlenmiştir. Protokolde ilk sırada yer alan Vali, merkezi yönetimi temsil eder ve Cumhurbaşkanı tarafından atanır.
Büyükşehir yapılan illerde, İl Genel Meclisi, yetki ve görevlerini Büyükşehir Belediye Meclisi’ne devretmiş ve kaldırılmıştır.
Erzurum Valisi 1970-Piraziz doğumlu Okay MEMİŞ, 27 Ekim 2018'de tarihinde Gümüşhane Valisi iken atanmıştır.91
Vali ve Kaymakamlara ait bilgiler Erzurum'un ilçeleri sayfasında gösterilmiştir.
Ayrıca bakınız: Erzurum'un ilçeleri
Büyükşehir belediyelerinde yerel yönetim, Büyükşehir Belediye Başkanı, Büyükşehir Belediye Meclisi ve Büyükşehir Belediye Encümeni'nden oluşur.
Yerel yönetimi temsil eden Büyükşehir Belediye Başkanı, ildeki tüm seçmenlerin oy çokluğu ile seçilir. Yerel seçimlerde İlçe Belediye Başkanı ve İlçe Belediye Meclisi için de oy kullanılarak ilçelerin belediye meclisleri oluşur. İlçe Belediye meclislerinden alınan üyelerle (başkan kontenjanı, ilçe nüfusu ve parti oy oranına göre) de Büyükşehir Belediye Meclisi oluşur. Bu mecliste ilçe belediye başkanları da yer alır. Meclisin başkanı Büyükşehir Belediye Başkanı'dır.
Büyükşehir belediye encümeni, belediye başkanının başkanlığında, belediye meclisinin kendi üyeleri arasından bir yıl için gizli oyla seçeceği beş üye ile biri genel sekreter, biri malî hizmetler birim amiri olmak üzere belediye başkanının her yıl birim amirleri arasından seçeceği beş üyeden oluşur.(5216 saylı yasa 16.madde)
Büyükşehir yapılan illerde, İl Genel Meclisi, yetki ve görevlerini Büyükşehir Belediye Meclisi’ne devretmiş ve kaldırılmıştır.
Erzurum Büyükşehir Belediye Başkanı, 1958-Pazaryolu doğumlu Mehmet Sekmen (AK PARTİ), 31 Mart 2019 seçimlerinde %62,82 oy oranıyla seçilmiştir.92
Erzurum Büyükşehir Belediye Meclisi üye sayısı 78’dir (Büyükşehir Belediye Başkanı, 20 ilçe belediye başkanı ve 58 üye). BBP 4, AK Parti 53, İYİ Parti 2, MHP 8, HDP 9 ve 1 Bğz. üyeye sahiptir. Karayazı Belediyesi'ne kayyum atandığından, büyükşehir belediye meclisi üyesi olan belediye başkanı 'kayyum'dur.93
Büyükşehir ve ilçe belediye başkanlarına ait bilgiler Erzurum'un ilçeleri sayfasında gösterilmiştir.
| Sıra | Erzurum Belediye Başkanları | Tarih |
|---|---|---|
| 1 | Şerif Bey | |
| 2 | Mehmet Nafiz Dumlu | 1924-1927 |
| 3 | Zakir Bey | 1927-1930 |
| 4 | Seyfullah Bey | 1930-1933 |
| 5 | Mustafa Durak Sakarya | 1933-1935 |
| 6 | Salim Altuğ | 1935-1938 |
| 7 | Şevket Arı | 1938-1940 |
| 8 | Mehmet Mesut Çankaya | 1940-1945 |
| 9 | Kâzım Yurdalan | 1943-1949 |
| 10 | Şevket Arı | 1950-1951 |
| 11 | Lütfü Yalım | 1951-1953 |
| 12 | Samih Korukçu | 1953-1955 |
| 13 | Edip Somunoğlu | 1955-1960 |
| 14 | Hilmi Nalbantoğlu | 1964-1968 |
| 15 | Selâhattin Ozan | 1968-1973 |
| 16 | Orhan Şerifsoy | 1973-1977 |
| 17 | Nihat Kitapçı | 1977-1984 |
| 18 | Necati Güllülü | 1984-1989 |
| 19 | Mehmet Ali Ünal | 1989-1994 |
| 20 | Ersan Gemalmaz | 1994-1999 |
| 21 | Mahmut Uykusuz | 1999-2004 |
| 22 | Ahmet Küçükler | 2004-2014 |
| 23 | Mehmet Sekmen | 2014- |
2018 Türkiye genel seçimleri sonunda seçilen milletvekilleri:
| Recep Akdağ | AK PARTİ |
| Zehra Taşkesenlioğlu | AK PARTİ |
| Selami Altınok | AK PARTİ |
| İbrahim Aydemir | AK PARTİ |
| Kamil Aydın | MHP |
| Muhammet Naci Cinisli | İYİ Parti |
Erzurum'da yüksek öğretim alanında :
İlk ve orta seviyede eğitim-öğretim:
Yaygın eğitim ise Halk Eğitim Merkezi aracılığıyla yürütülmektedir.
| Konum Bilgileri |
| İlçe |
| Aşkale |
| Aziziye |
| Çat |
| Hınıs |
| Horasan |
| İspir |
| Karaçoban |
| Karayazı |
| Köprüköy |
| Narman |
| Oltu |
| Olur |
| Palandöken |
| Pasinler |
| Pazaryolu |
| Şenkaya |
| Tekman |
| Tortum |
| Uzundere |
| Yakutiye |
| ERZURUM |
*Metropol ilçelerin merkeze uzaklıkları, kaymakamlık ile valilik arasındaki uzaklıktır.
Erzurum Yerel TV Kanalları
Erzurum Yerel Radyo Kanalları
Ayrıca Erzurum'da TRT Erzurum Radyosu bulunmaktadır. TRT kurumuna ait olan bölgesel radyo, 90.8 ve 105.1 frekanslarından Erzurum ve ilçelerinde Türkü, Türk Halk Müziği ve Türk Sanat Müziği yayınları ve yöresel programlar yayınlamaktadır.
Erzurum'da bir havaalanı, doğu - batı eksenli demiryolu vardır. Doğu -batı ve kuzey - güney yönünde karayolu ulaşım ağının kesişim noktasıyla ulaşım imkânları gelişmiştir.
Erzurum'un dokuz şehirle kardeş şehir anlaşması bulunmaktadır.95
Nahçıvan, Azerbaycan <small>(1992)</small>
Şuşa, Azerbaycan <small>(2022)</small>
Bahçesaray, Ukrayna <small>(2012)</small>
🇦🇿Azerbaycan ''<small>
(2021)</small>''
Özel
Genel
Orijinal kaynak: erzurum. Creative Commons Atıf-BenzerPaylaşım Lisansı ile paylaşılmıştır.
İbrahim Hakkı Konyalı, Abideleri ve Kitabeleriyle Erzurum Tarihi, İstanbul, Ercan Matbaası, 1960, s. 11-12. ↩
Fütûh, s. 282 ↩
İslam Ansiklopesi, cilt: 11; s. 321. ↩
Rehber Ansiklopedi, Cilt 5, s.189 ↩
Maqbul Ahmad: C. E. Bosworth ve M. S. Asimov (Yayımcı): History of Civilizations of Central Asia. Cilt IV, Bölüm 2, Paris 1992, s.
Anadolu'nun Önsözü Erzurum, Erzurum İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü 2. baskı, Erzurum Tarihi, s. 9 ↩
Erzurum Valiliği, İl Millî Eğitim Müdürlüğü, Erzurum Tarihi 20 Haziran 2012 tarihinde erişilmiştir. ↩
Rehber Ansiklopedi, Cilt 5, s.190 ↩
Diyanet İslam Ansiklopedisi, cilt: 11, s. 323 ↩
İbrahim Hakkı Konyalı, Abideleri ve Kitabeleriyle Erzurum Tarihi, İstanbul, Ercan Matbaası, 1960, s. 118-119. ↩
Reşad Ekrem Koçu, Tarihimizde Garip Vakalar, Varlık Yayınları, s. 120. ↩
Johann Wilhelm Zinkeisen, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, Cilt 4, Yeditepe Yayınları, s. 54. ↩
Mithat Sertoğlu, IV Murad, Kültür ve Türizm Bakanlığı Yayınları, s. 26. ↩
Kâtip Çelebi, Mizanül-Hakk Fi İhtiyari'l Ehakk, Yayına Hazırlayan: Orhan Şaik Gökyay, Tercüman, s. 113. ↩
Meydan Larousse: Büyük Lugat ve Ansiklopedi, Cilt: 1, "Abaza Mehmed Paşa" maddesi. ↩
NTV Tarih, Aralık 2011, s. 58. ↩
William J. Griswold, Anadolu'da Büyük İsyan, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, s. 175. ↩
Edward W.,Allen D.,Muratoff P. -"Caucasian Battlefields: A History of the Wars on the Turco-Caucasian Border ..."ingilizce bölümurl =http://books.google.com.tr/books?id=oDb6P0HXwIcC&pg=PA141&dq=battle+of+zivindag&hl=tr&sa=X&ei=nwDxTpCDAorssgaDr8nxDw&ved=0CDAQ6AEwAA#v=onepage&q=battle%20of%20zivindag&f=false ↩
1 Bkz.Bulgar vikipedisi-Kızıltepe Muharebesi ↩
Yves Ternon, Ermeni Tabusu, Belge Yayınları s. 95. ↩
Azmi Süslü, Ermeniler ve 1915 Tehcir Olayı, s. 42 ↩
Baskın Oran, Tükiyeli Gayrimüslimler Üzerine Yazılar, İletişim Yayınları, s. 316. ↩
François Georgeon, Sultan Abdülhamid, Homer Yayınları, s. 339. ↩
Wolfgang Gust, Alman Belgeleri, Alman Dışişleri Bakanlığı Siyasi Arşiv Belgeleri, Belge Yayınları, s. 29. ↩
Demirel, Muammer. Birinci Dünya Harbinde Erzurum ve çevresinde Ermeni hareketleri, 1914-1918 (1996), Genelkurmay Basımevi, sf.97 ↩
Türközü, Halil Kemal. Armenian atrocity according to Ottoman and Russian documents (1986), Institute for the Study of Turkish Culture, sf.72 : "In brief, the victims of Erzurum massacre, including aged men women and children totaled at 8000." ↩
. ↩
http://www.zaman.com.tr/gundem_aziziye-belediyesinden-vefa-ornegi_2166492.html Zaman ↩
http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/printnews.aspx?DocID=6234784 Hürriyet ↩
http://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/makaleler/makale22.html MAKALELER Doğu Anadolu'da Türk Soykırımı ve Ermeniler, Doç. Dr. Erol KÜRKÇÜOĞLU ↩
İsmail Cem, Türkiye'de Geri Kalmışlığın Tarihi, Can Yayınları: 17. basım: 2007, İstanbul, s. 291. ↩
Yorgo Hacıdimitriadis'in Aşkale-Erzurum Günlüğü, Yayına Hazırlayan: Ayhan Aktar, s. 8. ↩
Rıdvan Akar, Varlık Vergisi Kanunu, Belge Yayınları, s. 108. ↩
Mina Urgan, Bir Dinozorun Anıları, Yapı Kredi Yayınları, s. 67. ↩
Zafer Toprak, “Erken Cumhuriyet Türkiye’sinde Finansal Yapı,” Bugünün Bilgileriyle Kemal’in Türkiye’si - La Turquie Kamâliste, İstanbul; Boyut Yayıncılık, 2012, s. 118-125. ↩
Osmanlı Coğrafyası'nda Göçmenlerin Dağılımı - Erzurum'da Çerkes Nüfusu ↩
https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?kn=95&locale=tr TUİK 4 Şubat 2022 verileri ↩
Seyyahların Gözüyle Erzurum, 2009, Hanifi Hancı, ER-VAK yayınları, 1. baskı, s:254 ↩
Rehber Ansiklopedi, cilt 5, sayfa 201 ↩
Erzurum Türbeleri ve Ziyaret Yerleri, Muzaffer Taşyürek, 2010 syf.53-54 ↩
Türkler, Cilt 8, Editörler: Hasan Celal Güzel, Prof. Dr. Kemal Çiçek, Prof. Dr. Salim Koca, Yeni Türkiye Yayınları, s. 38. ↩
Rehber Ansiklopedi ↩
Ne Demek sitesindeki bilgiler kullanıcılar vasıtasıyla veya otomatik oluşturulmuştur. Buradaki bilgilerin doğru olduğu garanti edilmez. Düzeltilmesi gereken bilgi olduğunu düşünüyorsanız bizimle iletişime geçiniz. Her türlü görüş, destek ve önerileriniz için iletisim@nedemek.page