alkinler ne demek?

Alkinler Hakkında Bilgi

Alkinler, moleküllerinde en az bir tane karbon-karbon üçlü bağı bulunduran doymamış hidrokarbonlardır. Genel formülleri CₙH₂ₙ₋₂ şeklindedir. Alkinler, doymamışlıkları nedeniyle alkenlere göre daha reaktiftirler.

Temel Özellikleri:

• Üçlü Bağ: Alkinlerin karakteristik özelliği olan üçlü bağ, bir sigma (σ) ve iki pi (π) bağından oluşur. Bu bağ, karbon atomları arasındaki mesafeyi kısaltır ve moleküle doğrusal bir geometri kazandırır. Bu geometrik özellik, alkinlerin reaksiyon mekanizmalarını etkiler.

• Adlandırma: Alkinler, IUPAC (Uluslararası Temel ve Uygulamalı Kimya Birliği) kurallarına göre adlandırılır. En uzun karbon zinciri belirlenir ve üçlü bağın bulunduğu karbon atomu en düşük numarayı alacak şekilde numaralandırma yapılır. Ana zincirin adının sonuna "-in" eki getirilir. Örneğin, iki karbonlu bir alkin "etin" olarak adlandırılır (yaygın adı asetilen).

• Fiziksel Özellikler: Alkinlerin fiziksel özellikleri, molekül ağırlığı arttıkça değişir. Düşük molekül ağırlıklı alkinler gaz halindeyken, daha yüksek molekül ağırlıklı olanlar sıvı veya katı halde bulunabilirler. Kaynama noktaları, aynı sayıda karbon atomuna sahip alkan ve alkenlere göre daha yüksektir.

• Kimyasal Özellikler: Alkinler, üçlü bağın reaktifliği nedeniyle çeşitli kimyasal reaksiyonlara girerler.

  • Katılma Reaksiyonları: Alkinler, hidrojen, halojen, su veya hidrojen halojenür gibi molekülleri katılma reaksiyonları ile doyurabilirler. Bu reaksiyonlar, katalizörler (örneğin, platin, paladyum veya nikel) varlığında gerçekleşir. Örneğin, hidrojenasyon ile alkinler önce alkenlere, ardından alkanlara dönüştürülebilir.

  • Polimerleşme: Alkinler, polimerleşme reaksiyonları ile büyük moleküller oluşturabilirler. Bu reaksiyonlar, özel katalizörler ve koşullar altında gerçekleşir.

  • Yükseltgenme: Alkinler, yakıldıklarında karbondioksit ve su oluştururlar. Asetilen (etin), oksijenle yakıldığında yüksek sıcaklıkta alev verir ve kaynak işlemlerinde kullanılır.

• Elde Edilme Yöntemleri: Alkinler, çeşitli yöntemlerle elde edilebilirler.

  • Kalsiyum Karbürün Su ile Reaksiyonu: Asetilen (etin), kalsiyum karbürün su ile reaksiyonu sonucu endüstriyel olarak büyük miktarlarda üretilir.

    CaC₂ (k) + 2H₂O (s) → C₂H₂ (g) + Ca(OH)₂ (k)
    

  • Dihalojenürlerin Bazik Ortamda Dehidrohalojenasyonu: Vicinal veya geminal dihalojenürlerin kuvvetli bazik ortamda dehidrohalojenasyonu ile alkinler elde edilebilir.

Kullanım Alanları:

• Asetilen (etin), kaynak işlemlerinde ve organik sentezde önemli bir başlangıç maddesidir.
• Diğer alkinler, çeşitli polimerlerin ve kimyasal ürünlerin üretiminde kullanılır.
• İlaç, boya ve diğer endüstriyel ürünlerin sentezinde ara ürün olarak kullanılırlar.